ރިޕޯޓު: ސަރުކާރުން ވިޔަފާރިކުރުން ހުއްޓާލާކަށް ނުވޭތަ؟

ގައުމުގެ މައި ސިނާއަތްތަކުގައި އިންވެސްޓްކުރުމަކީ ސަރުކާރުތަކުން ކޮށް އުޅޭ ކަމެކެވެ. ބޭރުގެ ވަރުގަދަ އިގްތިސާދުތަކަށް ބަލާއިރު ތެލާއި މައުދަނާއި ގޭހާއި ވައިގެ ދަތުރުފަތުރު ފަދަ އެ ނޫން ވެސް ވަރުގަދަ ސިނާއަތްތަކުގައި އިންވެސްޓްކޮށްގެން ތިބި ސަރުކާރުތައް ވަރަށް ގިނަ އެވެ. ނަމަވެސް އެކި ގައުމުތަކުގައި ކުރެވޭ ތަޖުރިބާތައް ތަފާތެވެ. ބައެއް ގައުމުތަކުން ވަރަށް ކާމިޔާބުކަމާ އެކު މިކަން ކުރެއެވެ. ނަމަވެސް އަނެއްބައި ސިނާއަތްތަކުން ދައުލަތަށް ލިބޭ ގެއްލުންތައް ބޮޑުވެ މުޅި އިގްތިސާދަށް އޭގެ ނޭދެވޭ އަސަރުކުރާ ފަހަރުތައް ވެސް މަދެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ނަތީޖާއަށް ބަލާފައި ސަރުކާރުތަކުން ކުރާ ވިޔަފާރިތައް އަމިއްލަ ފަރާތްތަކަށް ވިއްކާލުން ނުވަތަ ޕްރައިވަޓައިޒްކުރުމަކީ އާންމު ކަމެވެ.

އެއަރލައިން ވިޔަފާރިން ނާކާމިޔާބީ

ދާދި މިދާކަށް ދުވަހު އިންޑިއާ އިން ވެސް ވަނީ މި މަންޒަރު ފެނިގެން ގޮސްފައެވެ. އިންޑިއާގެ ގައުމީ އެއާލައިން ހިންގުމަށް ސަރުކާރުން ކުރި މަސައްކަތް ނާކާމިޔާބުވެ ބޮޑު ގެއްލުމަކާ ކުރިމަތިލާންޖެހުމުން އެ އެއާލައިން ވަނީ އަމިއްލް ކުންފުޏެއް ކަމަށްވާ ޓާޓާ ގްރޫޕަށް ދުކޮށްލަންޖެހިފައެވެ. މީގެ ކުރިން ސްރީ ލަންކަން އެއާލައިންސް އަށް ވެސް މި މައްސަލަ ކުރިމަތިވިއެވެ. އެއާލައިން ވެސް ކޮޅަށް ޖަހަން ޖެހުނީ ޔޫއޭއީގެ އެމިރޭޓްސް އެއާލައިންގެ އެހީގައެވެ.

advertisement

ރާއްޖޭގައި ވެސް މައި ސިނާއަތްތަކުގައި ދައުލަތުން އިންވެސްޓްކޮށްފައި ވެއެވެ. ބައެއް ސިނާއަތްތަކުގައި ދައުލަތުން އިންވެސްޓްކޮށްފައި ވަނީ ފައިދާ އަށް ވުރެ ބޮޑަށް އެ ސިނާއަތްތަކުގެ މަސްލަހަތު ދެމެހެއްޓުމަށާއި ރައްޔިތުންގެ ލާބަޔާއި މަންފާ އަށް ކަމަށް ބުނެއެވެ. ނަމަވެސް ރާއްޖޭގައި މިހާތަނަށް ދައުލަތުގެ ކުންފުނިތަކުން ވިޔަފާރިތަކުގެ ތެރެއަށް ވަދެ ކުރި އިންވެސްޓްމަންޓްތަކުން ރަނގަޅު ނަތީޖާއެއް ނެރެވިފައި ވަނީ މަދު ފަހަރަކުއެވެ. އަނެއް ބައި ފަހަރު ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކާ ކުރިމަތިލާންޖެހި، އަދިވެސް އެ ގެއްލުންތައް ފޫނުބެއްދި، ބުރައަކަށް ވެފައި ވެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ވައިގެ ދަތުރުފަތުރުގެ ދާއިރާ އިން އެއާ މޯލްޑިވްސް އާއި، މަސްވެރިކަމާއި އާގު ބޯޓުފަހަރުގެ ވިޔަފާރީގެ ދާއިރާ އިން އެފްޕީއައިޑީ ފަދަ ކުންފުނިތައް ފާހަގަކޮށެވެ. އެއާމޯލްޑިވްސްގެ ރަންޒަމާނުގައި އެ އެއާލައިނަކީ އޭޝިޔާގައި ވެސް ފާހަގަކޮށްލެވުނު އެއާލައިނެކެވެ. ކާގޯގެ ހިދުމަތުގައި ވެސް ދިވެހި ދައުލަތުގެ ޝިޕިން ލައިނަކީ އޭރު އޭޝިޔާގައި ވެސް އޮތް އެންމެ ވަރުގަދަ އެއް ޝިޕިން ކުންފުންޏެވެ. ނަމަވެސް މި ދެ ކުންފުނި ވެސް އޮޔާދިޔައީ ދައުލަތުގެ އެތެރޭގައި ހަރުދަނާ އުސޫލްތަކެއް ނެތި ކޮރަޕްޝަންގެ ބޮޑެތި ކަންތައްތަކެއްގެ ތެރެއިންނެވެ. ރަސްމީ ސިފައެއްގައި އެ ކަމަށް އިންސާފެއް ލިބިފައި ނެތް ނަމަވެސް ކޮރަޕްޝަންގެ ތުހުމަތުކުރެވުނު މީހުން އަދިވެސް އެ ތިބީއެވެ.

މިހާރު ވެސް ދައުލަތުގެ ހިއްސާ އޮވެ، ހިންގާ ގިނަ ކުންފުނިތަކެއް އެބަ ހުއްޓެވެ. މީގެ ތެރެއިން ބައެއް ކުންފުނިތަކަކީ ވަރަށް ކާމިޔާބުކަމާ އެކު ދައުލަތަށް ބޮޑު އާމްދަނީއެއް ހޯދައިދޭ ކުންފުނިތަކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި މޯލްޑިވްސް އެއާޕޯޓްސް ކޮމްޕެނީ (އެމްއޭސީއެލް) އާއި މޯލްޑިވްސް ޓްރާންސްޕޯޓް ކޮމްޕެނީ (އެމްޓީސީސީ)، ސްޓޭޓް ޓްރޭޑިންގް އޯގަނައިޒޭޝަން (އެސްޓީއޯ)، ބޭންކް އޮފް މޯލްޑިވްސް ހިމެނެއެވެ. ބައެއް އެހެން ކުންފުނިތަކީ އެކި ދުވަސްވަރު ގެއްލުމުގައި ހިންގާ ކުންފުނިތަކެވެ. އެ ގޮތުން ސްޓޭޓް އިލްކެޓްރިކް ކޮމްޕެނީ (ސްޓެލްކޯ) އަދި އިލެންޑް އޭވިއޭޝަން ފަދަ ކުންފުނިތަކާއި ކުދި އެތައް ބައިވަރު ކުންފުނިތަކެއް ހިންގަނީ ކޮންމެ އަހަރަކު ވެސް ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން ބޮޑު ހޭދައެއް ކޮށްގެންނެވެ.

ފަތުރުވެރިކަމުންވެސް ނާކާމިޔާބީ

ރާއްޖޭގެ އެންމެ ވަރުގަދަ އިންޑަސްޓްރީއަކީ ޓުއަރިޒަމެވެ. އެހެންކަމުން އެކި ސަރުކާރުތަކުން ޓުއަރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީ އަށް ވަނުމަށް ވެސް މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްފައި ވެއެވެ. އެ ގޮތުން މީގެ 50 އަހަރު ކުރިން އަމިއްލަ ފަރާތްތަކެއްގެ ބުރަ މަސައްކަތްތަކުން ފެށި ޓުއަރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީ އަށް ވެސް ސަރުކާރުތަކުން ވަނެވެ. ނަމަވެސް ޓުއަރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީގައި ރައީސް އިބްރާހީމް ނާސިރު ޒަމާނުއްސުރެ ސަރުކާރަށް ކުރަންޖެހިފައި ވަނީ ހިތި ތަޖުރިބާއެކެވެ. ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގައި ޓުއަރިޒަމް ފެށިގެން އައި އިރު ސަރުކާރުން އެކަން ކުރަން އުޅުނެވެ. ނަމަވެސް އެކަން ނުވެ އަމިއްލަ ފަރާތްތަކަށް ވިޔަފާރިތައް ދޫކޮށްލަންޖެހުނީއެވެ. އޭގެ ފަހުން ރައީސް މައުމޫނުގެ ދައުރުގައި ވެސް އެކި ފަހަރު މަތިން ޓުއަރިޒަމް ވިޔަފާރީގެ ތެރެއަށް ދައުލަތުން ވަދެފައި ވެއެވެ. ނަމަވެސް ކުރަންޖެހިފައި ވަނީ ހިތި ތަޖުރިބާއެކެވެ.

ރައީސް މައުމޫނުގެ ދައުރުގައި އާންމުކޮށް ހިއްސާ ވިއްކައިގެން ޓުއަރިޒަމްގެ ދާއިރާ އަށް ވަނީ މޯލްޑިވްސް ޓުއަރިޒަމް ޑިވެލޮޕްމަންޓް ކޯޕަރޭޝަން (އެމްޓީޑީސީ)ގެ ނަމުގައެވެ. ސަރުކަރުގެ ގިނަ ރަށްތަކެއް ދީގެން ބޮޑު އިންވެސްޓްމަންޓްކާ އެކު ފެށި ވިޔަފާރީގައި އާންމުންކުރި އިންވެސްޓްމަންޓް ފުރަތަމަ ދެ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ލިބުނު ނަމަވެސް ދައުލަތަށް ލިބުނު ގެއްލުން އަދިވެސް ވަނީ ފޫނުބެއްދިއެވެ. އޭގެ އެތައް އަހަރެއް ފާއިތުވެ، ހަތަރު ވަނަ ވެރިކަމެއް ނިމިދާއިރު ވެސް އެމްޓީޑީސީ އޮތީ މަރުގެ ތުންފަތްމަތީގައެވެ. ކުރިމަގެއް ނެތިފައެވެ. ރައީސް އަބްދުﷲ ޔާމީންގެ ސަރުކާރުން ވެސް ޓުއަރިޒަމްގެ ދާއިރާ އަށް އެހެން ދޮރާއްޓަކުން ވަނުމަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. ނަމަވެސް މޯލްޑިވްސް އިންޓަގްރޭޓެޑް ޓުއަރިޒަމް ޑިވެލޮޕްމަންޓް ކޯޕަރޭޝަން (އެމްއައިޓީޑީސީ) އުފައްދައިގެން ވެސް ކުރީ ސިޔާސީ މަސައްކަތްތަކެކެވެ. މި ސަރުކާރުން އެ ކުންފުނި ދެމެހެއްޓި ނަމަވެސް އެ ކުންފުނި ވެސް އޮތީ އުވާލަންޖެހޭ ހިސާބެއްގައެވެ.

ޓުއަރިޒަމް ދާއިރާގައި ސަރުކާރުތަކުން ކުރި އިންވެސްޓްމަންޓްތަކުގެ ގެއްލުން މިހާރު ވެސް ދަނީ ލިބެމުންނެވެ. އައްޑޫގައި ޓުއަރިޒަމް ފުޅާކުރުމަށްޓަކައި އައްޑޫ އިންވެސްޓްމްންޓާއި ސަރުކާރު ހިއްސާވެގެން ޝަންގްރިއްލާ ހިންގުމަށް ކުރި މަސައްކަތް ވެސް ވަނީ ނާކާމިޔާބުވެފައެވެ. އެ ރިސޯޓް ބަންދުކޮށްފައި އޮންނަތާ ދެ އަހަރަށް ވުރެ ގިނަ ދުވަސް ވެފައިވާ އިރު އެ އިންވެސްޓްމަންޓުން ސަރުކާރަށް ލިބުނު ގެއްލުން ވެސް ބިލިއަން ރުފިޔާ އަށް ވުރެ މައްޗެވެ. ދާދި ފަހުން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ވާހަކަ ދައްކަވަމުން ޓުއަރިޒަމް މިނިސްޓްރު ޑރ. އަބްދުﷲ މައުސޫމް ވިދާޅުވީ އެ ރިސޯޓްގައި ސަރުކާރުގެ 30 ޕަސެންޓް ހިއްސާ އޮންނަ އިރު އެ ކުންފުންޏަށް ނެގި ލޯނުގައި ސަރުކާރުން ހިއްސާވާތީ އައްޑޫ އިންވެސްޓްމަންޓަށް 68 މިލިއަން ޑޮލަރު (1.04 ބިލިއަން ރުފިޔާ ދައްކަންޖެހިފައިވާ ކަމަށެވެ. އެހެންކަމުން އެ ހިއްސާ ދޫކޮށްލަން ސަރުކާރުން މަސައްކަތްކުރަމުން އަންނަ ކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ޓުއަރިޒަމް ދާއިރާގައި ސަރުކާރުން ކުރި އިންވެސްޓްމަންޓުގެ ތެރެއިން އަނެއްކާ ވެސް ބޮޑު ގެއްލުމެކެވެ.

ޓުއަރިޒަމްގެ ދާއިރާގެ އިތުރުން އާންމު ވިޔަފާރިތަކުގައި ވެސް ސަރުކާރުން ހަރަކާތްތެރިވާތީ ގިނަ ބައެއްގެ ފާޑުކިޔުން އަމާޒުވެފައި ވެއެވެ. ހާއްސަކޮށް އެސްޓީއޯ މެދުވެރިކޮށް އާންމު މުދާ ވިއްކާތީ ގިނަ ބައެއްގެ ފާޑުކިޔުން އަމާޒުވެއެވެ. ނަމަވެސް ދައުލަތަށް ފައިދާ ލިބޭތީ ސަރުކާރުން ފަހަތަށް ނުޖެހި އެ ވިޔަފާރި ދަނީ ފުޅާކުރަމުންނެވެ.

މަސްވެރިކަމުންވެސް ނާކާމިޔާބީ

ބައެއް ދާއިރާތަކުގައި ސަރުކާރުން އިންވެސްޓްކޮށްފައި ވަނީ ރައްޔިތުންގެ މަސްލަހަތު ދެމެހެއްޓުމަށާއި ސިޔާސީ ބޭނުމަށެވެ. އޭގެ އެއް މިސާލަކީ މިފްކޯއެވެ. ބައެއް ސަރުކާރުތަކުގައި މިފްކޯ އިން ފައިދާތަކެއް ނެރެވުނު ނަމަވެސް އެ ކުންފުނީގެ ދަރަނި އަދިވެސް އޮތީ އަތް ނުފޯރާ ފަށުގައެވެ. މަސްވެރިކަމުގައި އަމިއްލަ ކުންފުނިތަކުން ބޮޑެތި ކާމިޔާބީތައް ހޯދާ އިރު އެ އިންޑްސްޓްރީ އަމިއްލަ ކުންފުނިތަކަށް ދޫކޮށްލަން ކަމުގެ ތަޖުރިބާކާރުން ގޮވާލަމުންދާތާ އަހަރުތަކެއް ވެއްޖެއެވެ. ނަމަވެސް މަހުގެ އަގު ހިފެހެއްޓުމަށާއި ސިޔާސީ ބޭނުމަށްޓަކައި އެއްވެސް ސަރުކާރަކަށް މިފްކޯ ދޫކޮށްލާކަށް ނުކެރެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ފެންނަން އޮތް ހަގީގަތަކީ ހަމައެކަނި މަސްކިރައި، އައިސް ވިއްކައިގެން މަސްވެރިކަމުގެ ދާއިރާ އިން ފައިދާ ނެރެވެން ނެތް ކަމެވެ. މަސްވެރިކަމުގެ ފައިދާ ނެރެވެން އޮތީ ތައްޔާރީ އުފެއްދުންތައް ބާޒާރަށް ނެރެގެންނެވެ.

ފައިސާ އޮތީ މަސް ކިރާނެ ކެޕޭސިޓީ އިތުރުކޮށް އުފެއްދުންތައް ވެސް ބާޒާރަށް ނެރެގެންނެވެ. ނަމަވެސް އެކަމަށް ބޭނުންވާ ފައިސާ މިފްކޯއަކު ނެތެވެ. ލޯން ނަގައިގެން މިހާތަނަށް ފޫބައްދަމުން އައި ނަމަވެސް އެވަރުގެ އިންވެސްޓްމަންޓެއް އަނބުރަ ދައްކާނެ ގާބިލްކަމެއް ނެތެވެ. ނުވަތަ އެ ފައިސާ އަނބުރާ ދެއްކިދާނެ ކަމަށް ބަލައި ލޯނު ދޭނެ ބަޔަކު ވެސް ނެތެވެ. ނަމަވެސް އެއްވެސް ސަރުކާރަކުން މިފްކޯ ދޫކޮށްލާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. އެކި ފަހަރު އެކި މަންތިރި ހަދައިގެން ވެސް ހިންގަނީއެވެ. އެ ފަހަރު އެކި ފެކްޓްރީތައް އެކި ކުންފުންޏަށް ބަހާލައިގެން އަނެއް ބައި ފަހަރު އެއްކޮށްގެން ނުވަތަ ފައިދާ ނެރޭ އެހެން ކުންފުންޏެއްގެ ދަށަށް ބަދަލުކޮށްގެން ހިންގަނީއެވެ.

މިހެން ގޮސް އެތައް ވިޔަފާރިއެއް އެބަހުއްޓެވެ. ވައިގެ ދަތުރުފަތުރުގެ ދާއިރާގައި ވެސް ސަރުކާރަށް އޮތީ ގެއްލުމުގެ ދަތުރެވެ. ދޭތެރެއަކުން ފައިދާވި ނަމަވެސް ގައުމީ އެއާލައިނެއް ކޮޅަށްޖަހައިގެން ހިންގުމުގައި ސަރުކާރުތަކަށް އަލި މަގެއް ވަނީ ނުފެނިއެވެ. މިހާރު ގައުމީ އެއާލައިން ހިންގާ އައިލެންޑް އޭވިއޭޝަނަށް ވެސް އޮތީ އެ ދަތުރެވެ. ކުންފުންޏަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ވަމުންދާއިރު ބޭރުގެ އެއާލައިގެން އެހީތެރިކަން ލިބިގެން ނޫނީ ދެން ކުރިއަށް ނުދެވޭ ހާލަތަށް ވަނީ ވެއްޓިފައެވެ. އެ ކުންފުނި މެނޭޖްކުރަން ނުވަތަ ދިގު މުއްދަތަކަށް ބޭރުގެ ނުވަތަ އަމިއްލަ އެއާލައިނަކަށް ފުރުސަތު ދިނުމާ މެދު ވަނީ ވިސްނަންޖެހިފައެވެ.

ދައުލަތުން މާގިނަ ވިޔަފާރިތަކުގެ ތެރެއަށް ވަނުމަކީ ގޯހެއްކަން މިހާތަނަށް ކުރި ތަޖުރިބާތަކުން އެނގެއެވެ. ބައެއް ކުންފުނިތަކުން ބޮޑު ފައިދާއެއް ނެރުނު ނަމަވެސް އޭގެ ތެރެއިން ގިނަ ކުންފުނިތަކަކީ އިތުރު ކޮމްޕެޓިޝަނެއް ނެތި ނުވަތަ މާ ބޮޑު ރިސްކެއް ނެތި ހިންގާ ކުންފުނިތަކެވެ. އެ ކުންފުނިތަކުން ވެސް އަތް ދޫކޮށްލައި އަމިއްލަ ފަރާތްތަކަށް ފުރުސަތު ދީފި ނަމަ މާ ބޮޑު ފައިދާއެއް ވެދާނެ ކަމަށް ބުނާ މީހުން ވެސް މަދެއް ނޫނެވެ. އަދި ބައެއް ދާއިރާތަކަކީ މިހާރު ދައުލަތުން އެއްގޮތަކަށް ވެސް ކައިރިވާން ހެޔޮވާވަރު ދާއިރާތައް ނޫންކަން ވަނީ ސާބިތުވެފައެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ވެސް ޓުއަރިޒަމަކީ ދައުލަތުން ކުރަން ހެޔޮވާ ވަރު ވިޔަފާރިއެއް ނޫންކަން މާޒީން ހެކި ދެއެވެ. އަމިއްލަ ކުންފުނިތަކުން ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެ ވިޔަފާރި އަންނަނީ ކުރަމުންނެވެ. ސަރުކާރުން ކޮށްދެންޖެހޭހާ ވެސް ކަމަކީ އެ ކަން ކުރަން ތިބި ފަރާތްތަކަށް މަގުފަހިކޮށްދިނުމެވެ. ވިޔަފާރީގެ ތެރެއަށް ނުވަތަ ވެސް ރައްޔިތުންގެ މަސްލަހަތު ދެމެހެއްޓިދާނެއެވެ.