ތަރައްގީގެ ވިސްނުމުގައި ސަރަހައްދީ ވިސްނުން އިސްކުރަންޖެހޭ!

ދައުލަތުގެ ބަޖެޓް އަހަރުން އަހަރަށް ދަނީ ބޮޑުވަމުންނެވެ. ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތައް އިތުރުވަމުންދާކަން އެއީ އުފަލާ އެކު ފާހަގަކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެއާ އެކުއެކީގައި ރިކަރަންޓް ހަރަދު ނުވަތަ ދައުލަތް ހިންގުމުގެ ހަރަދު ބޮޑުވާ ނަމަ އެއީ މައްސަލައެކެވެ. ލިބޭ މިންވަރަށް ވުރެ ކުރާ ހަރަދު ބޮޑުވަމުންދާ ނަމަ ބަޖެޓް ފޫބައްދަންޖެހޭނީ ދަރަނި ނަގައިގެންނެވެ. ދަރަނި ބޮޑުވުމަކީ ފޫބައްދަން އުނދަގޫ މައްސަލައެކެވެ. އެކަން އެހެން ވާންޖެހޭ ސަބަބުތައް އެންމެންނަށް ވެސް އެނގެއެވެ. ނަމަވެސް ދޫދޭކަށް އެކަކު ވެސް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ.

އާބާދީގައި ކިތަންމެ މީހުން މަދަސް ކޮންމެ ރަށެއްގެ ޑިމާންޑްތައް ބޮޑެވެ. ހާސް ހަމަނުވާ އާބާދީގައި ވެސް ފެންވަރު ރަނގަޅު ސިއްހީ މަރުކަޒެއް ނޫނީ ހޮސްޕިޓަލެއް ބޭނުން ވެއެވެ. ހަޔަ އެޑިއުކޭޝަން ވެސް ދެވޭ ވަރަށް ތައުލީމީ ނިޒާމު ވެސް ތަރައްގީވާންޖެހެއެވެ. މި ނޫން ވެސް އެތައް ކަމެއް ފުރިހަމަވުމަށް ރައްޔިތުން އެދެއެވެ. ނަމަވެސް ގަބޫލުކުރަންޖެހޭ ހަގީގަތަކީ ކޮންމެ ރަށަކަށް އެ ހުރިހާ ހަރަދެއް ކުރާވަރުގެ އިގްތިސާދެއް ރާއްޖޭގައި ނެތް ކަމެވެ.

advertisement

ރާއްޖެ އަށް ވުރެ މާ ކުރިއަރާފައިވާ ގައުމުތަކުގައި ވެސް އެކަން އޮތީ އެގޮތަކަށް ނޫނެވެ. ކުދި ކުދި ޓައުންތައް ނުނީ ކައުންޓީތަކުގައި ދުނިޔޭގައި ލެއްވިހާ ހިދުމަތެއް ގާއިމުވެފައެއް ނުހުރެއެވެ. އެންމެ ކުރިއަރާފައިވާ އެމެރިކާގައި ވެސް އެކަން ހިނގަނީ އެ މަގުންނެވެ. ކޮވިޑް ފެތުރެން ފެށުމުން އެކަން ވަރަށް ބޮޑަށް ފާހަގަވެގެން ދިޔައެވެ. ކުދި ކުދި ކައުންޓީތަކުގައި އާބާދީއާ އެއްވަރަށް ސިއްހީ ފަރުވާ ދޭނެ ހޮސްޕިޓަލްތައް ނެތުމާއި މާސްކާއި އެ ނޫން ވެސް އާލާތްތައް ނެތުމާއި އެކަށީގެންވާ އިންފްރާސްޓްރަކްޗާއެއް ގާއިމުވެފައި ނެތުން ފަދަ އެތައް ކަމެއް ކޮވިޑްގެ ތެރޭގައި ފާހަގަވެގެން ދިޔައެވެ. އެހެންކަމުން ބޮޑެތި ގައުމުތަކުގައި ވެސް ތަރައްގީގެ މިސްރާބު ގެންގުޅެނީ ވަކި ހަމަތަކެއްގެ މަތިންނެވެ. ކުދިން ތަންތަނުން ފަރުވާ ނުދެވޭ ނަމަ ދަތުރުކޮށް އެ ހިދުމަތް ލިބެން ހުންނަ ސަރަހައްދުތަކަށް ދަނީއެވެ.

ރާއްޖޭގައި މިކަން އޮތީ ދިމާ އިދިކޮޅަށެވެ. ރަނގަޅު ވާހަކައެކެވެ. ކޮންމެ އާބާދީއަކަށް ވެސް އަސާސީ ހިދުމަތްތައް ފުރިހަމަވެފައި ހުންނަންޖެހެއެވެ. ފެނާއި ނަރުދަމާ ހުރުން ލާޒިމެވެ. ސިއްހީ ހިދުމަތް ދޭވެނެ ގޮިތެއް ކަނޑައެޅިފައި އޮންނަންޖެހެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ކޮންމެ ރަށެއްގައި ވެސް މިހާރު ސިއްހީ ހިދުމަތް ދޭނެ ތަނެއް އެބަހުއްޓެވެ. ކޮންމެ ރަށެއްގައި ފެނާއި ނަރުދަމާ ގާއިމުކުރުމުގަ މަސައްކަތް މިހާރު ފަށާފައިވާ އިރު އަމާޒަކީ 2023ގައި އެ ހިދުމަތް ހުރިހާ ރަށެއްގައި ގާއިމުކުރެވޭނެ ކަމަށް ސަރުކާރުން އުންމީދުކުރެއެވެ. ނަމަވެސް ކޮންމެ ރަށެއްގައި ބޮޑެތި ބަލިތަކަށް ފަރުވާ ދެވޭނެ އިންތިޒާމު ހަމަޖެއްސުމާއި ބޮޑެތި އޮޕަރޭޝަންތައް ކުރެވޭނެ ގޮތް ހަމަޖެހުމާއި ހުރިހާ ޒުވާނުންނަށް ވަޒީފާ ލިބޭ ވަރަށް ފެކްޓަރީތަކާއި އެ ނޫން ވެސް މަސައްކަތައް ކުރާނެ ކާރުހާނާތައް ގާއިމުކުރުމާއި ދަތުރުކުރާނެ އެއާޕޯޓްތަކާއި ޔުނިވާސިޓީތަކުގެ ގޮފިތައް ގާއިމުކުރުމަކީ އެއްވެސް ސަރުކާރަކަށް ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. ނުވަތަ ކުރެވޭނެ ދުވަހެއް އައި ނަމަވެސް ދެކޮޅު ޖެހޭ ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ.

ރާއްޖެ ތަރައްގީކުރަންޖެހެނީ ޖިއޮގްރަފީ ގޮތުން ރާއްޖެ އޮތް ގޮތަށް ބަލައިގެންނެވެ. ލާމަރުކަޒީ ގޮތެއްގައި ތަރައްގީގެ ވިސްނުން ގެންގުޅެންޖެހެނީ ސަރަހައްދީ ގޮތަކަށް ވިސްނައިގެންނެވެ. ވަކި ރަށްރަށުގެ ބަދަލުގައި އަތޮޅެއް ނުވަތަ އަތޮޅުތަކެއް އެއީ އެއް ގްރޫޕެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައިގެންނެވެ.

މަޖިލީހުގައި ބަޖެޓަށް ބަހުސްކުރަމުން ދިޔަ އިރު މި ދެންނެވި ވިސްނުން ގެންގުޅުއްވީ މަދު މެންބަރެއްކަން ފާހަގަކުރަންޖެހެއެވެ. ގިނަ މެންބަރުންގެ ވިސްނުން އަދި ރައްޔިތުންގެ ވިސްނުން ވެސް ހުންނަނީ އެ ރަށެއްގައި ހުރިހާ ވަސީލަތެއް ގާއިމުކުރެވިފައި ހުންނަންޖެހޭ ގޮތަށެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ.

މިހާރު ވެސް މަޖިލީހުގައި އެފަދަ ބަހުސެއް ކުރިއަށް އެބަދެއެވެ. އެއަޕޯޓްތައް ބައިނަލްއަގުވާމީ ފެންވަރަށް ތަރައްގީކުރުމާ ބެހޭ ގޮތުންނެވެ. އެ ބަހުސްގެ ތެރެއިން ބައެއް މެންބަރުންގެ މެދުގައި ހިޔާލު ތަފާތުވުން ވަރަށް ބޮޑަށް އުފެދި ބަހުގެ ހަމަލާތައް ބަދަލުކުރެވެމުން އެބަދެއެވެ. ނަމަވެސް ގަބޫލުކުރަންޖެހޭ ހަގީގަތަކީ އަތޮޅެއް ނުވަތަ ސަރަހައްދުތަކެއް ތަރައްގީކުރުމުގައި އެ ސަރަހައްދެއްގައި ހުރި ވަސީލަތްތަކަށް ރިއާޔަތްކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. އެ ގޮތުން ބައިނަލްއަގުވާމީ އެއާޕޯޓެއް ތަރައްގީކުރުމުގައި އެ އަރޮޅެއްގައި އެ ސަރަހައްދެއްގައި ރިސޯޓްތައް ހުރި މިންވަރާއި އާބާދީ އޮތް މިންވަރަށް ބަލަންޖެހެއެވެ.

މި ބަހުސްގެ ތެރެއިން ތިނަދޫ އުތުރު ދާއިރާގެ މެންބަރު އަބްދުﷲ ސަނީފް ވިދާޅުވީ އައްޑޫ ގަން އެއަޕޯޓް ބައިނަލްއަގުވާމީ އެއާޕޯޓަކަށް ބަދަލުކުރަން މަސައްކަތްކުރުމަށް ވުރެ ވަސީލަތް އޮތް ހުވަދު އަތޮޅުގައި ބައިނަލްއަގުވާމީ އެއާޕޯޓް ތަރައްގީކުރުން މާ އައުލާކަން ބޮޑު ކަމަށެވެ.

“މިސާލަކަށް ބުނަންޏާ، އިނގިރޭސީން އެ ބޭފުޅުން ހަނގުރާމައަށް ހެދި އެއާޕޯޓެއް ކިތަންމެ ވަރަކަށް ތަރައްގީ ކުރަން އުޅުނަސް ނުވާނެ. ދިވެހިރާއްޖެ ތަރައްގީ ކުރަންޖެހޭނީ ރަށްތައް އޮންނަ ގޮތަށް. އިގްތިސާދު ފުޅާކުރެވޭނެ ގޮތަށް. ކީއްވެގެންތޯ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަށްތައް އޮންނަ ގޮތަށް މިކަން ކުރަން ނޫޅެނީ” ސަނީފް ވިދާޅުވިއެވެ.

ސަނީފް ވިދާޅުވީ ގދ. އަތޮޅުގައި މިހާރު ވެސް އޮޕަރޭޝަންގައި 12 ރިސޯޓް އެބަ އޮތް ކަމަށާއި ތިން ރަށް ނިމުމުގެ މަގުމަތީގައި އޮތް އިރު މުޅި ރާއްޖެއިން ވެސް އެންމެ ގިނަ ރަށް އޮތީ ހުވަދު އަތޮޅުގައި ކަމަށެވެ. އެ ގޮތުން ހުވަދު އަތޮޅުގައި އެކަނި 250 އަށް ވުރެ ގިނަ ރަށް އެބަ އޮތް ކަމަށް ސަނީފް ވިދާޅުވިއެވެ. ނަމަވެސް އައްޑޫގައި އޮތީ އެންމެ ދެ ރިސޯޓް ކަމަށާއި ލ. އަތޮޅުގައި އޮތީ އެންމެ ރިސޯޓެއް ކަން ސަނީފް ފާހަގަކުރެއްވިއެވެ. މަޖިލީހުގެ ރައީސް މުހައްމަދު ނަޝީދު ވެސް ވިދާޅުވީ ކޮންމެ ބަޔަކު އެބައެއްގެ ގޭދޮށުގައި އިންޓަނޭޝަލް އެއާޕޯޓެއް އަދި ކޮންމެ ގެއެއްގެ ދޮށުގައި ބަނދަރެއް އެޅުމަކީ ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫން ކަމަށެވެ.  

ރަނގަޅު ވާހަކައެކެވެ. ސަރަހައްދީ ތަރައްގީ ގެންނަންޖެހެނީ އާބާދީ އަށް ރިއާޔަތްކޮށްގެންނެވެ. ވަސީލަތްތައް ހުރި މިންވަރަކަށް ބަލައިގެންނެވެ. ކޮންމެ ރަށެއްގައި ނުވަތަ ކޮންމެ އަތޮޅަކުން ހުރިހާ ވަސީލަތަކާއި ހިދުމަތެއް ލިބެން ހުރުމަކީ ކޮންމެ ބަޔަކު ވެސް އެދޭނެ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ދައުލަތަކަށް ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. ނުވަތަ އިގްތިސާދީ ގޮތުން ހަމަޖެހޭ އުސޫލެއް ވެސް ނޫނެވެ. އަރަނި ބަޖެޓެއްގެ ހުވަފެން ވެސް ބެލެން އޮތީ ސަރަހައްދީ ވިސްނުމަކުން ވިސްނައިގެންނެވެ. ހިންގުމުގެ ހަރަދު ބޮޑުވާ ގޮތަށް ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތައް ހިންގާ ނަމަ ދުވަހަކު ވެސް ދެކޮޅެއް ނުޖެހޭނެއެވެ. މަޝްރޫއެއް ނިންމުމަށް ފަހު އެ މަޝްރޫއަށް ކުރަންޖެހޭ ދާއިމީ ހޭދަ އެ ތަނެއްގެ އާބާދީއާ ނުވަތަ އެ ތަނަކުން ލިބޭނެ އާމްދަނީއަ ނުބައްދަލު ނަމަ އެއީ ހަމަޖެހޭ ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ. ތަރައްގީގެ ވިސްނުމުގައި ސަރަހައްދީ ވިސްނުން އިސްކުރަންޖެހެއެވެ.